ผลกระทบของไวรัสโควิด-19 ต่อระบบประสาท

[siritidaphon]

ผลกระทบของไวรัสโควิด-19 ต่อระบบประสาท

ไวรัสโควิด-19 ไม่ได้ส่งผลกระทบแค่ระบบทางเดินหายใจเท่านั้น แต่ยังส่งผลต่อระบบประสาทและสมองได้หลากหลายรูปแบบ ทั้งในระยะเฉียบพลันระหว่างการติดเชื้อและในระยะยาวหลังการหายป่วย (Long COVID)

กลไกที่โควิด-19 ส่งผลต่อระบบประสาท

นักวิจัยยังคงศึกษาถึงกลไกที่แน่ชัด แต่เชื่อว่ามีหลายปัจจัยเข้ามาเกี่ยวข้อง:

การที่ไวรัสเข้าสู่เซลล์สมองโดยตรง (Neurotropism): มีหลักฐานบ่งชี้ว่าไวรัส SARS-CoV-2 (ไวรัสที่ก่อให้เกิดโควิด-19) สามารถผ่านเข้าสู่สมองและระบบประสาทได้โดยตรง โดยใช้ตัวรับ ACE2 ซึ่งพบได้ในเซลล์สมองและเยื่อบุหลอดเลือดสมอง

การอักเสบทั่วร่างกาย (Systemic Inflammation): การติดเชื้อโควิด-19 โดยเฉพาะในรายที่มีอาการรุนแรง จะกระตุ้นให้เกิดการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันที่มากเกินไป (Cytokine Storm) ทำให้เกิดการอักเสบทั่วร่างกาย ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อหลอดเลือดและเนื้อเยื่อสมอง

ปัญหาลิ่มเลือดอุดตัน (Coagulopathy): โควิด-19 เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะหลอดเลือดสมองตีบหรือเส้นเลือดในสมองอุดตันได้ แม้ในผู้ป่วยอายุน้อย

ปัญหาเซลล์เยื่อบุหลอดเลือด (Endothelial Dysfunction): ไวรัสสามารถทำลายเซลล์ที่บุหลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดทำงานผิดปกติ ส่งผลกระทบต่อการไหลเวียนของเลือดไปยังสมอง

การทำงานผิดปกติของเซลล์ประสาทและเซลล์ในระบบประสาท (Neuroglial Dysfunction): ไวรัสหรือการอักเสบอาจส่งผลโดยตรงต่อการทำงานของเซลล์ประสาทและเซลล์ glial (เซลล์ที่สนับสนุนการทำงานของระบบประสาท)

ผลกระทบทางอ้อมจากภาวะเจ็บป่วยรุนแรง: ผู้ป่วยโควิด-19 ที่มีอาการรุนแรงและต้องนอนโรงพยาบาลเป็นเวลานาน หรือเข้าห้องไอซียู อาจประสบปัญหาทางระบบประสาทจากการขาดออกซิเจน ยาที่ใช้ หรือภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ ของการเจ็บป่วยหนัก

ผลกระทบต่อระบบประสาทในระยะเฉียบพลัน (ระหว่างการติดเชื้อ)
ผู้ป่วยโควิด-19 สามารถแสดงอาการทางระบบประสาทได้หลากหลาย ตั้งแต่ไม่รุนแรงไปจนถึงรุนแรง:

อาการที่พบบ่อย:

ปวดศีรษะ (Headache): เป็นอาการที่พบบ่อยมาก

อ่อนเพลีย/อ่อนแรง (Fatigue/Weakness): รู้สึกหมดแรง ไม่มีเรี่ยวแรง

ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ (Myalgia): ปวดกล้ามเนื้อทั่วร่างกาย

เวียนศีรษะ/มึนงง (Dizziness/Vertigo):

ความผิดปกติของการรับรู้กลิ่น (Anosmia) และรส (Ageusia): เป็นอาการที่เด่นชัดในช่วงแรกของการระบาด แม้จะพบน้อยลงในสายพันธุ์ปัจจุบัน

อาการที่รุนแรงและพบน้อยกว่า:

ภาวะสมองทำงานผิดปกติ (Encephalopathy): ผู้ป่วยอาจมีอาการมึนงง สับสน ระดับการรู้สติลดลง ไปจนถึงโคม่า

สมองอักเสบ (Encephalitis) หรือเยื่อหุ้มสมองอักเสบ (Meningitis): เกิดการอักเสบโดยตรงของสมองหรือเยื่อหุ้มสมอง

โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke): ทั้งชนิดขาดเลือด (Ischemic stroke) และชนิดเลือดออกในสมอง (Hemorrhagic stroke) ซึ่งอาจเกิดจากภาวะลิ่มเลือดอุดตัน

อาการชัก (Seizures):

กลุ่มอาการกิลแลงบาร์เร (Guillain-Barré Syndrome - GBS): เป็นภาวะที่ระบบภูมิคุ้มกันโจมตีเส้นประสาทส่วนปลาย ทำให้เกิดอาการอ่อนแรงหรือเป็นอัมพาตได้

อาการทางจิตเวชเฉียบพลัน: เช่น ภาวะหลงผิด (Delirium) หรืออาการทางจิตอื่นๆ

ผลกระทบต่อระบบประสาทในระยะยาว (Long COVID หรือ Post-COVID-19 Syndrome)
ผู้ป่วยบางรายที่หายจากโควิด-19 แล้ว อาจยังคงมีอาการทางระบบประสาทที่ต่อเนื่องหรือเกิดขึ้นใหม่ได้นานหลายสัปดาห์ เดือน หรือแม้กระทั่งเป็นปี ซึ่งจัดอยู่ในกลุ่มอาการลองโควิด (Long COVID)

สมองล้า (Brain Fog): เป็นอาการที่พบบ่อยและส่งผลกระทบอย่างมากต่อคุณภาพชีวิต ผู้ป่วยจะรู้สึกว่า

ความจำแย่ลง (Short-term memory loss)

สมาธิสั้นลง หรือขาดสมาธิ (Impaired concentration)

ความคิดสับสน มึนงง

ตัดสินใจได้ช้าลง หรือมีปัญหาในการวางแผน

ยากลำบากในการหาคำพูด หรือเรียบเรียงความคิด

อ่อนเพลียเรื้อรัง (Chronic Fatigue): รู้สึกเหนื่อยล้าอย่างรุนแรง ไม่สัมพันธ์กับการออกแรง และไม่หายไปแม้พักผ่อนแล้ว

ปวดศีรษะเรื้อรัง (Persistent Headaches):

นอนไม่หลับ หรือปัญหาการนอนหลับอื่นๆ (Sleep Disorders/Insomnia):

เวียนศีรษะ/วิงเวียน (Dizziness/Vertigo):

การรับรู้กลิ่นและรสชาติที่ผิดปกติหรือหายไปนาน (Persistent Anosmia/Ageusia):

อาการชาหรือเสียวตามแขนขา (Numbness or Tingling):

ภาวะผิดปกติของระบบประสาทอัตโนมัติ (Autonomic Dysfunction / Dysautonomia): เช่น

POTS (Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome): หัวใจเต้นเร็วผิดปกติเมื่อยืนขึ้น ทำให้รู้สึกหน้ามืด เวียนศีรษะ ใจสั่น

ความผิดปกติในการควบคุมอุณหภูมิร่างกาย

ปัญหาเกี่ยวกับระบบทางเดินอาหาร

ปัญหาสุขภาพจิต: เช่น ภาวะวิตกกังวล (Anxiety), ภาวะซึมเศร้า (Depression), หรือ PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงหรือต้องนอนโรงพยาบาลนาน

ผลกระทบต่อระบบประสาทจากโควิด-19 เป็นประเด็นสำคัญที่ยังคงมีการศึกษาอย่างต่อเนื่อง เพื่อทำความเข้าใจกลไก สาเหตุ และหาวิธีการรักษาและฟื้นฟูผู้ป่วยได้อย่างมีประสิทธิภาพที่สุด หากพบอาการทางระบบประสาทที่ผิดปกติหลังติดเชื้อโควิด-19 ควรรีบปรึกษาแพทย์เพื่อรับการประเมินและวินิจฉัยที่ถูกต้อง